TRABZON (ORTAHİSAR) İLÇESİNİN HEYELAN RİSK DURUMU

TRABZON (ORTAHİSAR) İLÇESİNİN HEYELAN RİSK DURUMU

Giresun Üniversitesi

Fen-Edebiyat Fakültesi

Coğrafya Bölümü

Hazırlayan

Gülberen AKSU- Meryem DUMLUCA-Hatice Nur PİLGİR

Özet

Bu çalışma ‘Trabzon (Ortahisar) İlçesinin Heyelan Risk Durumunu ele almaktadır. Ortahisar İlçesi Doğu Karadeniz’in Trabzon ilinde bulunan heyelan bakımından yüksek risk barındıran bir bölgedir. Heyelanlar yeryüzünde sıklıkla meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir. Özellikle bazı büyük heyelanlar topografyada önemli izler bırakır. Türkiye’de en fazla heyelan Doğu Karadeniz bölgesinde bulunmaktadır. Hemen her yıl gerçekleşen heyelan olayları bölgede çok sayıda mal ve can kayıplarına neden olmaktadır. Şiddetli yağışlarda bu bölgede heyelanların en büyük sebepleri arsında görülmektedir. Bu çalışmanın amacı heyelan risk analizi ve frekans oranı ele alınarak sonuçların değerlendirilmesi ve bu sonuçlara yönelik çalışmalar yürütmektir. Sonuçlar değerlendirilerek ele alınan verilerin ilçeye ciddi zararlar ortaya koyduğu ve buna yönelik tedbirlerin uygulanması gerekir.

Anahtar Kelimeler: Doğu Karadeniz, Trabzon (Ortahisar), Heyelan, Yağış

1.Giriş

Ülkemizde birçok doğal afetle karşı karşıya kalmaktayız. Deprem, sel taşkınları ve heyelanı bu afetlere örnek olarak verebiliriz. Son yıllarda önemli doğal afetlerden biri olarak kabul edilen heyelandan, oluşma sıklığı ve verdiği zararlar açısından en fazla etkilenen bölge Doğu Karadeniz bölgesidir. Doğu Karadeniz Bölgesinde heyelanların fazla olmasının nedeni; yağışın, yamaç eğiliminin ve killi kayaçların fazla olması ile bazı kesimlerde ana kayayı oluşturan tabakaların yamaç eğimine paralel uzanmasıdır (Filiz vd Avcı,2013:1). Doğu Karadeniz Bölge’sinde bulunan Trabzon’un Ortahisar ilçesi yanlış yapılaşma ve yerleşim bakımından dik yamaçlara kurulduğu için sık sık rastlanan heyelanlarda ev, tarım alanları ve yollar fazlasıyla zarar görmektedir. İlçenin jeolojik yapısı, heyelan oluşumu için uygun şartlar sunmaktadır. İlçenin dağlık ve engebeli olması, arazi yapısının eğimli olması, aşırı yağış ve fırtınalara maruz kalması gibi faktörler, heyelan riskini artırmaktadır.

Meydana gelen heyelanlar, oluşma sıklığı açısından ülke gündeminde Sürekli yer alan bölge için birinci derece önemli doğal afet sınıfındadır (Bayrak vd 2009.Tarhan,1991:2)

Trabzon Ortahisar ilçesinde geçmişte meydana gelen birçok heyelan olayı bulunmaktadır. 1929 yılında meydana gelen heyelan, ilçenin en büyük heyelan felaketi olarak kayıtlara geçmiştir. Bu heyelanda 200'den fazla kişi hayatını kaybetmiştir. 2022 yılında da ilçede meydana gelen iki ayrı heyelan olayı, büyük maddi hasara yol açmıştır.

2-Amaç-Yöntem

Ortahisar ilçesi heyelan riski açısından ilçede yaşayanlar için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bu nedenle, heyelan riskinin azaltılması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Çalışmalar kapsamında, arazi kullanım planları gözden geçirilmiş, heyelan riski taşıyan alanlarda yapılaşmanın kontrol altına alınması için çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında sel ve taşkınların heyelana sebep olduğu gözlemlenerek arazi üzerinde gerekli çalışmalar yapılarak ilçenin risk durumu kontrol altına alınmak istenmiştir.

Url 1-https://www.mta.gov.tr/v3.0/kurumsal/iletisim

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü "Türkiye Heyelan Tehlike Haritası"

Türkiye genelinde heyelan riski taşıyan alanlar, farklı renklerle gösterilmiştir. Kırmızı renk, çok yüksek heyelan riskini, turuncu renk, yüksek heyelan riskini, sarı renk, orta heyelan riskini, yeşil renk ise düşük heyelan riskini göstermektedir. Trabzon Ortahisar ilçesinin büyük bir kısmı aynı zamanda, heyelan riski taşıyan alanlardır. Bu alanlar, ilçenin dağlık ve engebeli bölgelerinde yer almaktadır. Bu bölgelerde, arazi yapısının eğimli olması, aşırı yağış ve fırtınalara maruz kalması gibi faktörler, heyelan riskini artırmaktadır

Trabzon Ortahisar ilçesi, Karadeniz ikliminin etkisi altındadır. Karadeniz iklimi, ılık ve yağışlı bir iklimdir. Veriler ele alınarak oluşturulan grafik Ortahisar ilçesinin aylık yağış miktarlarını göstermektedir.

Alınan bu veriler sonucunda ortalama yağış miktarının aylara göre verileri gösterilmiştir. Ve bu kapsamda çok fazla yağışın heyelana sebep olduğu öngörülmektedir.

3-Bulgular

Son yıllarda Ortahisar ilçesinde heyelanlar sebebiyle onlarca kişinin yerleşim alanı tahrip olmuş, birçoğu da yerleşim yerlerinden nakledilmişlerdir. Yine heyelanlar sonucunda topraklar karıştığından bitki-toprak ilişkisi bozulmuş, toprak eski verimliliğini kaybetmiş, arazilerin boyut ve şekilleri değişmiş ve bozulmuştur. Bu yüzden heyelana maruz kalan yöre halkı hem göç etmek zorunda kalmış hem de ekonomik yönden büyük zarar görmüştür. (Bayrak vd. Ulukavak 2009:24). Yağan kar ve yağmur nedeni ile bir yerleşim yerinde kaya düşmesi bir yerleşim yerinde de meydana gelen heyelan nedeni ile istinat duvarı çökmüştür. Bölgede heyelanların sosyo-ekonomik etkileri olmakta ve olmaya devam etmektedir. Heyelanlar bu bölgede insanları, insanların sahip oldukları mülklerin değerlerini endüstriyel tesislerin işlevlerini yolları, su boru hatlarını vs. olumsuz yönde etkilemektedir. Bölgede heyelanlar büyük ekonomik ve can kayıplarına neden olmaktadır (Bayrak vd. 2010:5).

 Ortahisar ilçesinde heyelan riski taşıyan bölgeler belirlenerek tehlike haritası oluşturularak Afet Risk Analiz Sistemi (ARAS) Projesi heyelan tehlike haritasına göre birçok eğitim öğretim alanı, camiler ve yerleşim yerleri çok yüksek tehlikeli alanda yer aldığı belirlenmiştir. Ayrıca AFAD ve MTA’dan temin edilen heyelan envanter kayıtlarından yararlanılarak heyelan meydana gelen sahaların tüm çalışma sahasındaki etkisi göz önünde bulundurulmuştur. Çeşitli CBS araçları ile veriler çalışma alanına ve amacına göre mekânsal olarak düzenlenmiştir. Araştırma sonucunda Heyelan duyarlılığı için eğim, eğim şekli, litoloji, yağış, bakı, topografik nemlilik indeksi, akarsulara, karayollarına, fay hatlarına uzaklık, arazi kullanımı, toprak, yükseklik ve normalize edilmiş fark, bitki örtüsü indeksi olmak üzere toplam 13 kriterin etkili olduğu belirlenmiştir (Dalkes vd. Korkmaz:1).

4-SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Bu çalışmada Trabzon ilinin Ortahisar ilçesindeki Heyelan riski incelenmiştir. Heyelanların sebep olduğu kayıpları en aza indirmek amacıyla heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanması gerekmektedir. Bu yüzden bölgede heyelan duyarlılık analizi yapılmış ve heyelan duyarlılık haritaları üretilmiştir. Bu çalışmada analitik hiyerarşi süreci (AHS) ve Frekans Oranı (FR) (Dalkes vd Korkmaz:1) yöntemleri kullanılarak heyelan riski olan sahaların belirlenmesi için analiz yapılmıştır. Heyelanların önlenmesi için eğimli arazilerde yapılaşmanın sınırlandırılması, ağaçlandırma çalışmalarının yapılması, dere yataklarının temizlenmesi, toprak kaymasına neden olan faktörlerin belirlenmesi ve bunlara yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

• Temel BAYRAK Mustafa ULUKAVAK Trabzon İlinde Meydana Gelen Heyelanlar Ve Heyelanların Bölgeye Etkileri (2013)

• AYDINOĞLU, A. Ç., & ALTÜRK, G. (2022). Heyelan Duyarlılık Haritalarının İstatistik ve Makine Öğrenmesi Teknikleri Kullanılarak Üretilmesi: Taşlıdere Havzası Örneği (Rize). Coğrafya Dergisi(43), 159-176. https://doi.org/10.26650/JGEOG2021-814561

• DALKES, M., & KORKMAZ, M. S. (2023). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Frekans Oranı Yöntemlerinin Heyelan Duyarlılık Analizinde Karşılaştırılması: Trabzon İli Akçaabat ve Düzköy İlçeleri Örneği. Doğal Afetler Ve Çevre Dergisi, 9(1), 16-38. https://doi.org/10.21324/dacd.1105000

• Mümin FİLİZ ve HaticeAVCI, “TRABZON İLİNDE MEYDANA GELEN HEYELANLAR VE HEYELANLARIN BÖLGEYE ETKİLERİ”, UTBD, c. 5, sy. 3, ss. 31–38, 2013.

• BAYRAK, T., & ULUKAVAK, M. (2009). Trabzon Heyelanları. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 1(2), 20-30.

İNTERNET KAYNAKÇASI

• https://dacd.artvin.edu.tr/tr/pub/issue/75518/1105000

• https://www.mta.gov.tr/v3.0/hizmetler/heyelan-haritalari

• https://dergipark.org.tr/tr/pub/hartek/issue/7603/99682

• https://dergipark.org.tr/tr/pub/utbd/issue/25980/273655

• https://haberglobal.com.tr/gundem/trabzonun-ortahisar-ilcesinde-heyelan-sonucu-bir-sitenin-istinat-duvari-coktu-166641

• https://www.milliyet.com.tr/gundem/trabzonlu-ailenin-heyelan-nobeti-6951602