Petro-Dolar Dönemi Bitti: Küresel Ekonomide Yeni Bir Çağ mı Başlıyor?

1971 yılında, İkinci Dünya Savaşı'nın son aylarında imzalanan Bretton Woods Anlaşması'na göre ABD, uluslararası para birimi olarak doların kullanımını sağlamak için altın karşılığı dolar basıyordu. Ancak ABD, 1971'de doların altına çevrilemez hale geldiği bir kriz yaşadı. Dış borcu tavan yapmış olan ABD, anlaşmadan çekilerek karşılıksız dolar basmaya başladı. Bu hamleyle birlikte, doların altın karşılığı olmaktan çıkması, Amerikan hükümetlerinin keyfine göre para basmasının önünü açtı. 1970'lere kadar 40 bin ton altın rezervine sahip olan ABD, daha fazla karşılıklı dolar basamayınca bu rezerv 8 bin ton seviyelerine kadar geriledi. 2024 yılı itibariyle güncel altın rezervi ise 8133 ton olarak kaydedildi.

1971 sonrasında sınırsız dolar basabilme yetkisine kavuşan ABD, bu durumu küresel bir avantaj olarak kullandı. Bu hamleden sonra altın fiyatları sadece beş yıl içinde beş kat artış gösterdi. ABD, ekonomi ve jeopolitik alanda oldukça agresif adımlar atıyordu. 1973'te İsrail lehine bir hamle yaparak, dünya genelinde petrol satışını durduran Suudi Arabistan Kralı Faysal'ı müzakere masasına çekti. ABD, Suudi Arabistan’a şu teklifi sundu: “Petrolü sadece dolar ile satacaksınız, karşılığında size askeri destek ve koruma sağlayacağım.” Ayrıca Suudilere, petrolden elde edilen gelirlerin büyük kısmının ABD’deki borçlanma kağıtlarına yatırılması gerektiği şartı konuldu. Suudiler bu teklifi kabul etmedikleri takdirde, o dönem Amerikan gazetecilerin yazılarında belirtildiği gibi, ABD Suudi Arabistan'ı işgal edecekti. Kral Faysal bu zorlamayı kabul etmek zorunda kaldı ve bir yıl sonra suikasta uğrayarak öldürüldü.

ABD'nin Suudi Arabistan'a petrolü dolarla satma şartı koymasının altında yatan ana sebep, Suudilerin ABD tahvili alması gerektiğiydi. Tahvil almak için de dolara ihtiyaçları vardı. Resmi bir anlaşma olmamasına rağmen, 9 Haziran 2024 itibariyle Petro-Dolar Anlaşması’nın 50. yılında bu sistem sona erdi. Peki bu ne anlama geliyor?

IMF verilerine göre, 1970’lerin başında merkez bankalarının rezervlerindeki dolar oranı %85 iken, bugün bu oran %58'e düşmüş durumda ve her yıl azalmaya devam ediyor. Doların küresel hegemonyasının sona ermesi birçok kişi tarafından arzu edilse de şu an için bu mümkün görünmüyor. Geçtiğimiz yıl uluslararası petrol ticaretinin %80'i hâlâ dolar üzerinden gerçekleşti. Petro-dolar anlaşmasının sona ermesi, bu oranın zamanla azalmasına ve merkez bankalarının doları rezerv olarak tutma eğilimlerinin düşmesine yol açabilir. Suudi Arabistan’ın BRICS bloğuna katılımıyla birlikte, artık ABD’nin askeri korumasına ihtiyaç duymayabileceği ihtimali güçleniyor. Uluslararası sistem değişiyor ve bu gelişme dünya ekonomisi için yeni bir çağın başlangıcı olabilir.